SỐ 264 - VĂN HỌC NƯỚC NGOÀI

 Mark Twain (1835-1910)) là một nhà văn khôi hài, tiểu thuyết gia và là nhà diễn thuyết. Ở Mỹ, Mark Twain nổi tiếng đến mức những bức thư từ người hâm mộ ghi địa chỉ “trên trời” như “Mark Twain, có Chúa biết là ở đâu” hay “Mark Twain, tìm ở chỗ Quỷ Sa Tăng xem sao” vẫn đến được tay nhà văn. Nhà Trắng từng nhận được bức thư đề “Mark Twain, nhờ Tổng thống Roosevelt chuyển giúp” và người quản lý thư từ ở Nhà Trắng cũng vui lòng chuyển thư đến tận tay Mark Twain. Đến nay, các tác phẩm của Mark Twain đã được dịch ra 72 thứ tiếng, vẫn thu hút giới phê bình hơn bất cứ nhà văn Mỹ nào.

QUÀ TẶNG CUỘC SỐNG

                                                                      

CHƯƠNG I

     Vào buổi bình minh của cuộc đời, xuất hiện một nàng tiên tốt bụng mang theo chiếc giỏ, và nói:

      “Đây là quà tặng. Chọn một, chừa những món khác lại. Và nghĩ kĩ hãy chọn, đã chọn thì phải chắc. Ồ, hãy chọn một cách khôn ngoan! bởi chỉ một trong số đó có giá trị.”

      Có năm món quà: Danh vọng, Tình yêu, Giàu có, Thú vui, Cái chết. Chàng trai háo hức nói:

      “Khỏi xem”; rồi cậu chọn Thú vui.

      Vào đời, cậu tìm kiếm những thú vui tuổi trẻ. Nhưng lần lượt từng thú vui trở nên ngắn ngủi, chán chường, vô nghĩa; và thú vui phũ phàng bỏ rơi cậu. Cuối cùng cậu nói: “Những năm tháng này thật uổng phí. Nếu được làm lại từ đầu, mình sẽ chọn một cách khôn ngoan.”

CHƯƠNG II

     Nàng tiên hiện ra, và nói:

      “Còn bốn món quà. Chọn thêm lần nữa; và ồ, nhớ rằng thời gian đang trôi nhanh, và chỉ có một món quà là quý.”

      Anh ta xem thật kĩ, sau đó chọn Tình yêu; và không nhận thấy đôi mắt nàng tiên ứa lệ.

      Sau nhiều, rất nhiều năm ông ngồi cạnh một cỗ quan tài trong ngôi nhà trống. Và ông trầm ngâm, nói: “Từng người một, họ lần lượt rời xa, còn bây giờ bà ấy nằm ở đây, người thân yêu nhất, người cuối cùng của đời mình. Cô đơn tiếp nối cô đơn, sự lẻ loi hoang vắng trùm phủ đời mình; bởi phút giây hạnh phúc hóa thành kẻ bội tín, Tình yêu, bán đứng mình với cái giá một nghìn giờ buồn đau. Tận đáy lòng, mình nguyền rủa nó.”

CHƯƠNG III

     “Chọn lần nữa.” Đó là câu nói của nàng tiên.

      “Năm tháng đã dạy lão khôn ngoan...chắc vậy. Còn ba món quà. Chỉ một trong số đó là đáng giá...nhớ chọn cho đúng.”

      Lão ngẫm ngợi thật lâu trước khi chọn Danh vọng còn nàng tiên thở dài, quay bước.

      Thời gian thấm thoát trôi qua và nàng tiên trở lại, đứng đằng sau lão, người thui thủi ngồi trong chiều tàn, trầm ngâm. Và nàng đọc được nỗi ưu tư của lão:

      “Tên tuổi mình lấp kín thế gian, và lời khen luôn vang vọng lan tỏa, một thời làm mình ngất ngây. Chao ôi, chỉ là khoảnh khắc! Rồi ghen tị, rồi gièm pha, vu khống, rồi căm thù, rồi hãm hại... đủ cả. Rồi nhạo báng - khởi nguồn của mọi kết thúc. Và cuối cùng lòng thương hại - đám tang của danh vọng. Ôi chao, danh vọng mới tê xót tủi nhục làm sao! Được thì bị vùi dập, mất thì bị thương hại khinh khi.

CHƯƠNG IV

     “Giờ chọn một lần nữa.” - giọng nàng tiên. - “Hai món quà còn đó. Và đừng đánh mất hy vọng. Như ban đầu đã nói, có đó, nhưng một món trong số ấy là quý giá thôi, và nó vẫn còn nguyên đây này.”

      “Giàu có... là sức mạnh! Sao mình đui thế không biết!” cụ già nói. “Bây giờ, sau rốt, cuộc đời sẽ đáng sống. Mình sẽ xài, xả láng, hoành tráng. Đám ăn nói móc họng khinh miệt mình sẽ nhục mặt luồn cúi mình, và chúng càng ghen tị càng mơn trớn lòng kiêu hãnh, thỏa mãn trái tim cằn khô của mình. Mình sẽ có mọi thứ xa xỉ, đáp ứng mọi đam mê thân xác và tâm hồn mà ai cũng khoái. Mình sẽ mua, mua, mua! sự quý trọng, ngưỡng mộ và lòng tôn kính - mọi ân sủng hay vẻ hào nhoáng giả tạo của cái chợ đời này, một thế giới tầm thường có sẵn mọi thứ để bán. Mình đã mất quá nhiều thời gian, và có những chọn lựa sai lầm trước đây, nhưng giờ thì quên đi. Một thời lầm lạc để rồi tìm được cái tốt nhất - có lẽ thế.”

      Ba năm chóng vánh qua đi, rồi một ngày, cụ ngồi run rẩy trong căn gác tồi tàn. Cụ trông tàn tạ héo úa trong bộ đồ tả tơi, vừa mấm mẩu bánh nhạt vừa lầm bầm:

      “Nguyền rủa tất cả quà tặng trên thế gian, những trò hề giả trá... bị gọi nhầm tên, từng món một, trật lất hết. Chúng không phải là quà tặng mà đơn thuần là sự vay mượn. Thú vui, Tình yêu, Danh vọng, Giàu có: Chúng là vỏ bọc tạm thời cho những cái có thực trường cửu - Đớn đau, Sầu khổ, Nỗi nhục, Nghèo hèn. Nàng tiên đã đúng; trong tất cả những cái nàng mang cho chỉ một phần quà là quý, chỉ có một trong số đó không phải là thứ vô giá trị. Mình thật dốt nát, đáng thương để giờ mới ngã ngửa vì những thứ chọn nhầm! Thật hời hợt khi để vuột mất món quà vô giá, thân thương, ngọt ngào êm ái, món quà tử tế chân thành, món quà sẽ nương thân xác vào giấc ngàn thu và giải thoát mọi đớn đau, xóa sạch mọi xấu xa tội lỗi, đem đi tất tần tật những thứ đang bào mòn tấm thân già, bóp nát trái tim thoi thóp này. Mang đây! Tôi mệt mỏi quá rồi, tôi muốn ngủ luôn.”

CHƯƠNG V

     Nàng tiên hiện ra cùng bốn món quà, thiếu Cái chết, nói:

      “Ta đã cho đứa con cưng của một người mẹ. Nó bé tí có biết gì đâu, nhưng tin ta, bảo ta chọn hộ. Cụ đã không nhờ ta làm điều đó.”

      “Ôi...khốn nạn cái thân già! Còn cái gì cho tôi?”

      “Thứ tầm thường xứng cho cụ: Sự héo hắt của Tuổi già.”

                                                                                     

NGUYỄN TRUNG dịch