SỐ: 251 - văn học nước ngoài

Tiziano Scarpa sinh ở Venice (Ý) năm 1963. Ông là nhà thơ, tiểu thuyết gia, nhà viết kịch và tiểu luận. Những tiểu thuyết của ông được ca ngợi gồm có Eyes on the Broiler và Western Kamikaze. Kịch truyền thanh Pop Corn, được giới phê bình quốc tế khen ngợi và được truyền thanh trên đài BBC và các đài phát thanh châu Âu khác. Ông thường diễn thuyết ở các hội nghị sáng tác. Ông cũng viết cho các báo trong nước. Năm 1997 ông được giải thưởng văn chương Italia Prize lần thứ 49. Ông sống ở Venice.

Truyện ngắn Standstill (Đứng yên) dưới đây được Liesl Schillinger dịch từ tiếng Ý sang tiếng Anh. Bản tiếng Việt theo Liesl Schillinger.

ĐỨNG YÊN

Tôi là hoàng đế Napoleon. Tôi là nữ diễn viên điện ảnh lừng danh Marilyn Monroe. Tôi là vua Ai cập Pharaoh. Mỗi buổi sáng tôi chọn một bộ trang phục cho mình. Tôi đi làm. Rồi tôi vào vị trí ở phía trước cổng quảng trường Duomo. Nếu trời mưa, tôi núp phía dưới cổng. Và tôi ở đó.

Người ta đi qua và nheo mắt, họ cười. Một trăm người thì có một người cho tôi một đồng. Khá nhiều người đi qua quảng trường Duomo, tôi không phàn nàn gì.

Trẻ em đến gần sờ vào tôi, chúng muốn biết tôi là một pho tượng hay là một người sống. Chúng hỏi những người mẹ đang nắm tay chúng là có ai bỏ bùa mê cho tôi không. Chúng nói đúng. Tôi là một pho tượng muối mà một mụ phù thủy độc ác đã biến thành xương thịt để trừng phạt, bắt tôi phải sống trong cuộc đời này trong hình thể con người.

Tôi đã từng có một cơ duyên lớn hơn thế này. Tôi muốn trở thành một nghệ sĩ. Năm mười hai tuổi, tôi thuộc lòng toàn bộ vai kịch Othello. Anh tôi phải đóng một vai kịch ở trường và tôi giúp anh học vai. Đêm biểu diễn đầu tiên, anh bị bệnh. Tôi diễn thay anh.

“Em quá nhỏ”, Desdemona và Iago bảo tôi.

Nhưng ông đạo diễn kéo tôi ra hỏi: “Em có lông nách chưa?”.

“Dạ không có”.

“Và cái giọng nói nhỏ nhẹ của em, em bảo đảm là em không thể làm nó nhỏ hơn nữa phải không?”

“Dạ không”.

“Kể cả khi em cố hết sức?”

“Dạ không”.

“Xong”.

Kế đó ông gọi các diễn viên lại và nói: “Em này sẽ đóng vai Othello lúc còn nhỏ. Lòng ghen tuông đã kích động từ lâu trước cả khi các hóc môn kích động nó, đó là một tình cảm mạnh hơn và phổ quát nhiều hơn cả tình dục”.

“Thật tuyệt”, Desdemona nói.

“Thật đau đớn”, Iago nói.

Sự kinh hãi cũng kích động trước khi các hóc môn kích động nó. Tôi ra sân khấu, trước khán giả trong hội trường, và bị tê liệt. Tôi không nói được một lời. Tôi không thể nhúc nhích bất kỳ cơ bắp nào. Tôi đứng bất động trên sân khấu. 

Trong quảng trường, tôi thành công trong việc hoàn toàn đứng yên mà không sợ hãi. Người ta dọa tôi, tôi không cần cố gắng để giữ yên trạng thái bất động của mình. Thế là đủ để tôi cảm thấy tôi không cô độc: và một nơi như quảng trường Duomo giúp tôi nhớ như vậy từng giây.

Khi quảng trường không có ai, những pho tượng ở đó sẽ đi lòng vòng, duỗi tay duỗi chân cho thư giãn. Những pho tượng thư giãn sau khi đau khổ đứng phơi mình trước mặt người khác. Những pho tượng sợ trạng thái cứng nhắc bắt buộc phải làm.

Người ta đã tạo ra hiệu ứng làm tôi thành người không thể chuyển động. Tôi nghĩ là công bằng khi người ta cho tôi chút ít tiền. Họ không trả tiền cho tôi vì cái việc hay ho tôi đang làm là đóng vai một pho tượng. Họ trả tiền cho tôi vì sự e sợ họ gây ra cho tôi.

Tôi biết cách làm hoàng đế Napoleon, tôi biết cách làm vua Pharaoh Ai cập. Nhưng để là một nhân vật vĩ đại, không cần thiết phải biết cách đứng yên. Những pho tượng là vật thể của sân khấu. Những tượng đài là không thật. Không có ích gì cho cuộc đời để dính cứng ở một vị trí. Mọi nhân vật vĩ đại biết cách thực hiện hành động đúng vào đúng thời điểm, bất kỳ nơi nào họ bị đặt vào. Pho tượng nhà vua trên lưng ngựa ở trung tâm quảng trường có vẻ như đang chuyển động và chiến đấu, nhưng ông ta đáng thương, là khối kim loại tê liệt, ông ta không thể làm được một điều gì thêm nữa.

Tôi biết cách bắt chước những nhân vật vĩ đại của quá khứ, chỉ có điều là không cử động. Họ đã làm được những chuyện vĩ đại. Họ xăn tay áo, họ sục sôi. Lao vào sự ác liệt. Tôi ngang tầm với họ chỉ khi tôi đứng yên. Khi chúng ta đứng yên, tất cả chúng ta đều bình đẳng. Chính hành động làm nên sự khác biệt.

Dù vậy, tôi cũng có sự vĩ đại của mình. Không ai biết duy trì sự bất động theo cách của tôi.

Có một lần tôi đã đấu với Con Ma đứng phía bên kia quảng trường. Chúng tôi đứng ở thế trực tiếp nhìn nhau. Mới đầu chẳng có chuyện gì. Đó là một thách thức. Con Ma không bao giờ thay đổi trang phục. Hắn khoác đồ trắng từ đầu đến chân. Tóc và mặt hắn cũng được hóa trang trắng xóa. Hắn có thể le lưỡi ra hàng giờ, mặc cho lưỡi khô trong không khí. Lưỡi của hắn, thật khủng khiếp, tím và có vân, và khi lưỡi le ra giữa hai gò má trắng xóa, nó rú lên như một cái cây ăn thịt. Tôi không biết con ma sống làm sao với cái của đó trong miệng.

Để thắng cuộc thách thức, con ma đã méo mặt nhạo tôi, bộ mặt của một thằng điên. Người ta đi qua nhìn hắn ôm bụng mà cười, nhưng có một vài người phát ra tiếng kêu sợ hãi “Ối!”. Tôi có cảm giác đôi mắt hắn cắm vào tôi, đăm đăm nhìn tôi như đòi nợ. Chúng tôi tiếp tục như thế trong sáu tiếng đồng hồ. Rồi có chuyện xảy ra. Một ý nghĩ đến với tôi.

Tôi có cảm giác đôi mắt nhìn tôi đó chỉ là hai ống kính của một cái máy ảnh. Và hai đồng tử là hai thấu kính. Con ngươi là một vòng hoa màu chìm trong thuốc nhỏ mắt. Tôi thấy mắt hắn chỉ là một vật thể. Không hơn một vật thể. Và đó là cách tôi dập tắt lòng nể trọng đối với đôi mắt cắm vào tôi với những món nợ truyền kiếp của chúng.

Rồi tôi nghĩ rằng có thể hắn đang đứng đấy bắt chước “một vật - bắt chước - con người”, hắn đang bắt chước một pho tượng, có thể hắn làm việc đó khá tốt vì hắn thật sự là một đồ vật, như thế cũng đủ khả năng cho tôi thắng cuộc thách thức của chúng tôi vì hắn chẳng là gì ngoài một đồ vật. Trong khi tôi nghĩ kỹ về điều này, các cơ của hắn không còn đỡ nổi cơ thể hắn. Đầu con ma gục xuống. Hắn xỉu. Tôi đã thắng cuộc thách thức với một ý nghĩ.

Đôi mắt là bộ phận khó giữ yên nhất. Tôi không nói đến mi mắt, mà người ta có thể chớp mắt cùng lúc khi người khác chớp mắt của họ. Tất cả khán giả chớp mắt cùng một thời gian, cùng một nhịp điệu. Giống như hít vào một hơi thở bằng mắt, chuyện đó xảy ra giữa đám đông khi họ tụ tập. Khoảng thời gian họ chớp mắt đủ để làm được chuyện gì đó. Tôi biết ích lợi thực tiễn này từ việc chớp mắt làm ướt đôi mắt của tôi mà không bị ai bắt gặp. Nhưng một số đồng nghiệp của tôi còn có thể ăn cả một quả táo trong khi đám đông chớp mắt: thật sự nhai, nuốt táo và ném lõi đi, mà khán giả không biết. Họ là những chuyên gia không chỉ trong việc bất động, mà còn trong việc hành động nhanh như chớp chen vào những khe hở của sự bất động.

Khó mà giữ được cho đồng tử bất động. Tôi đã phát triển thói quen nhìn mọi vật mà mắt tôi tiếp nhận: thậm chí cả ngoài vùng tiêu cự, thậm chí từ vùng khóe mắt. Bạn phải duy trì một trạng thái tỉnh táo liên tục đối với  bất kỳ ai đến nghịch ngợm trên thân thể bạn, tỉnh táo đối với bọn lưu manh, vào ban đêm, là những kẻ sẽ ăn cắp tiền của bạn ngay trước mắt bạn, nếu bạn không cẩn thận. Bạn giữ cho đôi mắt của bạn nhìn cố định phía trước, tuy vậy, đằng sau sự cố định này bạn cần có khả năng di chuyển tới lui để ghi nhận toàn cảnh. Không phải chỉ ở điểm trung tâm, mà còn là toàn khu vực, cho tới điểm xa nhất của cái nhìn. Có nhiều chuyện xảy ra qua khóe mắt.

Bộ trang phục của nữ diễn viên điện ảnh nổi tiếng Marilyn Monroe có những cọng kẽm trong váy để nâng nó lên ở phía sau. Nó thể hiện lúc Marilyn đi lên từ khu xe điện ngầm. Đó là bộ trang phục mắc cười nhất của tôi. Nó tạo ra tác động làm người ta muốn nhìn đôi chân có lông của Marilyn, thử kéo xuống cái váy mà một cơn gió đã làm tốc nó lên. Bộ trang phục là đồ rẻ tiền, nhưng tạo ra tác động. Luôn luôn có người đến sát tôi và vặt lông trên đùi tôi.

Tháng trước, có một người đàn ông rất nổi bật đi qua. Ông ta đang dắt chó bằng một dây đai. Con chó lại gần tôi, giở chân lên, tè lên giày tôi. Tôi đang mặt trang phục hoàng đế Napoleon. Người đàn ông không lôi con chó đi. Ông ta để mặc nó làm cái sở nguyện của nó, cho tới giọt cuối cùng, và cười cười nhìn tôi suốt thời gian đó. Tôi muốn quất cho con chó một cú đá, và đấm vào mặt chủ của nó. Những người đứng gần đó tán thưởng. Thật là chết tiệt. 

Nhưng rồi tôi nghe tiếng reo hò. “Hoan hô Napoleon, anh là một nghệ sĩ!”, họ nói thế. Họ đang hoan hô tôi, chứ không phải hoan hô người đàn ông có con chó. Con chó chẳng nghĩa lý gì. Người đàn ông nổi bật đó đưa tôi một tờ bạc nhiều màu lớn như chiếc khăn tay.

Bạn gái tôi là người rất hóm hỉnh. Tôi gặp nàng ở quảng trường. Tôi dạy nàng cách thức hành nghề. Bây giờ chúng tôi đứng, người này đối diện người kia, nhìn nhau hàng giờ. Tôi cho nàng bộ trang phục Marilyn. Có một hiệu quả hoàn toàn khác khi một cô gái mặc trang phục này. Nó tạo ra sự tôn trọng. Không ai nghĩ đến việc tiếp cận nàng và véo làn da trắng của nàng. Khán giả mắc cỡ không đến nhìn vào dưới váy của nàng. Người ta chìm vào im lặng và ngẫm ngợi.

Vào những ngày chủ nhật, bạn gái tôi và tôi đi ra biển và tản bộ chặng dài trên bãi cát, cho tới khi chúng tôi mệt nhừ.

VÕ HOÀNG MINH dịch