SỐ GIÁP NGỌ - 2014 - tác giả HỒNG VINH

PHAÁN ÑAÁU SAÙNG TAÏO NHIEÀU TAÙC PHAÅM

VAÊN HOÏC, NGHEÄ THUAÄT COÙ GIAÙ TRÒ TÖ TÖÔÛNG

VAØ NGHEÄ THUAÄT CAO…

(Löôïc trích Baùo caùo toång keát Hoäi thaûo khoa hoïc toaøn quoác taïi TP. Hoà Chí Minh ngaøy 27 - 28.11.2013, do PGS, TS Nguyeãn Hoàng Vinh – Chuû tòch Hoäi ñoàng Lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät Trung öông trình baøy)

I. Nhöõng vaán ñeà ñöôïc quan taâm trong Hoäi thaûo:

Moät trong nhöõng vaán ñeà ñöôïc nhieàu taùc giaû ñeà caäp laø vaán ñeà quan nieäm theá naøo laø taùc phaåm coù giaù trò giaù trò cao? Treân cô sôû nhöõng yù kieán, chuùng toâi taïm neâu leân maáy tieâu chí cô baûn khi xem xeùt taùc phaåm vaên hoïc, ngheä thuaät coù giaù trò tö töôûng vaø ngheä thuaät cao vaø ñænh cao.

Tröôùc heát, taùc phaåm coù giaù trò cao laø nhöõng taùc phaåm phaûn aùnh, theå hieän sinh ñoäng nhöõng tö töôûng tieân tieán, nhöõng nguyeän voïng, lôïi ích chính ñaùng cuûa nhaân daân, cuûa daân toäc ta vaø nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán vaän meänh cuûa ñaát nöôùc.

Thöù hai, laø taùc phaåm coù taùc ñoäng saâu saéc vaø tích cöïc ñoái vôùi xaõ hoäi; vöøa coù söùc khaùi quaùt cao, neâu baät ñöôïc nhöõng vaán ñeà baûn chaát nhaát cuûa ñôøi soáng hieän nay thöïc, vöøa coù söùc truyeàn caûm, lay ñoäng, boài döôõng tình caûm, lyù töôûng, leõ soáng cao ñeïp cho con ngöôøi.

Thöù ba, laø taùc phaåm coù söï saùng taïo ñoäc ñaùo veà ngheä thuaät, nhuaàn nhuyeãn trong caáu truùc, dieãn ñaït, vôùi söùc gôïi caûm, haáp daãn qua ngoân ngöõ, hình töôïng, goùp phaàn naâng cao heä giaù trò thaåm myõ cuûa vaên hoïc, ngheä thuaät.

Toùm laïi, coù theå khaùi quaùt: Taùc phaåm vaên hoïc, ngheä thuaät coù giaù trò cao laø nhöõng taùc phaåm thaám nhuaàn tinh thaàn nhaân vaên, daân chuû, coù taùc ñoäng saâu saéc xaây döïng con ngöôøi, phaûn aùnh chaân thöïc, sinh ñoäng ñôøi soáng, lòch söû daân toäc, coâng cuoäc ñoåi môùi, hoäi nhaäp quoác teá, xaây döïng vaø baûo veä Toå quoác..., ñaùp öùng nhu caàu tinh thaàn laønh maïnh, ña daïng vaø boài döôõng lyù töôûng, thò thieáu thaåm myõ cho coâng chuùng.

Coøn taùc phaåm “ñænh cao”, theo chuùng toâi, laø taùc phaåm coù söï vöôït haún leân ba tieâu chí cô baûn neâu treân, hay coù theå goïi ñoù laø taùc phaåm ñaëc bieät xuaát saéc.

II. Veà thöïc traïng hoaït ñoäng saùng taïo vaên hoïc, ngheä thuaät hieän nay vaø nguyeân nhaân:

Taïi hoäi thaûo naøy, töø nhieàu goùc ñoä ñeà caäp cuøng söï phaân tích ôû caùc caáp ñoä khaùc nhau, ña soá yù kieán ñeàu taäp trung laøm roõ maáy vaán ñeà caên coát trong thöïc traïng hoaït ñoäng saùng taïo vaên hoïc, ngheä thuaät nöôùc ta hieän nay.

Thöù nhaát, boái caûnh saùng taïo ñaõ vaø ñang chuyeån ñoåi maïnh meõ, nhöng söï chuyeån ñoäng cuûa vaên hoïc, ngheä thuaät thì chaäm chaïp, noäi dung nhieàu taùc phaåm coøn sô löôïc, hình thöùc dieãn ñaït vaãn theo loái moøn.

Thöù hai, hoaït ñoäng saùng taïo vaên hoïc, ngheä thuaät phaùt trieån chöa töông xöùng vôùi tieàm naêng vaø nhu caàu höôûng thuï cuûa nhaân daân; nhieàu taùc phaåm phaûn aùnh chöa bao quaùt vaø sinh ñoäng truyeàn thoáng caùch maïng haøo huøng vaø thaønh töïu to lôùn trong coâng cuoäc ñoåi môùi vaø hoäi nhaäp cuûa daân toäc ta.

Vaäy ñieàu gì caàn phaûi trao ñoåi theâm ôû ñaây? Phaûi chaêng laø taøi naêng vaø taâm huyeát cuûa moãi vaên ngheä só?

Veà nguyeân nhaân chuû quan: Ña soá yù kieán cho raèng, veà chuû quan, “Chuû theå saùng taïo” laø nguyeân nhaân chuû yeáu; laø nhaân toá beân trong quyeát ñònh chaát löôïng cuûa taùc phaåm. Nhieàu tham luaän chæ ra trong nhieàu taùc giaû, taùc phaåm, bieåu hieän roõ söï non yeáu trong nhaän thöùc thôøi cuoäc; thieáu söï nghieâm tuùc töï hoïc hoûi ñeå naâng voán tri thöùc; chöa “daán thaân” khaùm phaù thöïc tieãn; vaø cuoái cuøng laø chöa coù taøi naêng ñích thöïc ñeå chuyeån hoùa voán soáng thaønh taùc phaåm lay ñoäng loøng ngöôøi, xaây ñaép nieàm tin vaøo caùi thieän, ñaåy luøi caùi aùc... Chuùng ta chia seû nhöõng böùc xuùc cuûa moät soá vaên ngheä só tröôùc ñaïo ñöùc xaõ hoäi xuoáng caáp, nieàm tin bò raïn nöùt khi nhöõng tieâu cöïc xaõ hoäi phaùt trieån, tham nhuõng traøn lan... Nhöng chính trong boái caûnh nghieät ngaõ ñoù, Ñaûng, Nhaø nöôùc, nhaân daân ta mong muoán caùc vaên ngheä só vöøa duõng caûm phaân tích, moå xeû hieän thöïc aáy, vöøa thoâng qua taùc phaåm thaép saùng nieàm tin yeâu con ngöôøi, chöù khoâng theå trieät tieâu nieàm tin, trieät tieâu yù chí vaø khaùt voïng vöôn tôùi caùi ñeïp, caùi cao caû cuûa nhaân daân ta, xaõ hoäi ta. Ñaây chính laø traùch nhieäm veû vang cuûa vaên ngheä só.

Toùm laïi, yeáu toá quyeát ñònh ñeå coù taùc phaåm vaên hoïc, ngheä thuaät coù giaù trò cao veà tö töôûng, ngheä thuaät, tröôùc heát phaûi töø “chuû theå saùng taïo”, töø caù nhaân moãi vaên ngheä só, theå hieän taäp trung ôû caùi Taøi, caùi Taâm vaø caùi Taàm. Ngheä só tröôùc heát phaûi laø ngöôøi taøi naêng, coù khaû naêng caûm nhaän vaø phaân tích ñöôïc baûn chaát caùc hieän töôïng khaùch quan cuûa ñôøi soáng, chuyeån hoùa noù thaønh nhöõng hình töôïng ngheä thuaät lay ñoäng loøng ngöôøi. Ñoàng thôøi, phaûi coù taâm. Khaùt voïng lôùn nhaát cuûa nhaø vaên laø khaùt voïng saùng taïo. Caàn söï toaøn taâm, toaøn yù nuoâi döôõng khaùt voïng saùng taïo; beàn bæ khaùm phaù, phaùt hieän, chaét loïc tö lieäu cuûa hieän thöïc ñôøi soáng ñeå luyeän thaønh “vaøng roøng”; qua ñoù nhen löûa vaø thaép löûa cho chính mình vaø cho baïn ñoïc. Ngheä só cuõng phaûi laø ngöôøi coù taàm tö töôûng lôùn, coù khaû naêng phaùt hieän, khaùi quaùt nhöõng vaán ñeà coù tính quy luaät vaø baûn chaát hieän thöïc, döï baùo ñöôïc chieàu höôùng phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. Töø ñoù môùi coù theå xaây döïng ñöôïc nhöõng hình töôïng ngheä thuaät sinh ñoäng, ñoäc ñaùo, taïo daáu aán saâu saéc trong coâng chuùng. Xin ñöôïc nhaán maïnh ñieàu toång keát chí lí cuûa G.Mazquez: “Quyeát ñònh söï lôùn/ beù cuûa ngheä thuaät laø ôû taøi naêng vaø söï daán thaân heát mình cho ngheä thuaät”. Nhö vaäy, taùc phaåm coù giaù trò cao laø söï keát hôïp giöõa khaùt voïng vaø taøi naêng, giöõa lyù töôûng lôùn vaø taøi naêng ngheä thuaät lôùn.

III. Nhöõng giaûi phaùp vaø kieán nghò chuû yeáu

Taïi Hoäi thaûo hoâm nay, ngoaøi söï bieåu thò thoáng nhaát cao vôùi caùc giaûi phaùp neâu trong Nghò quyeát 23 cuûa Boä Chính trò vaø trong Baùo caùo ñeà daãn, nhieàu tham luaän nhaán maïnh ñeán maáy giaûi phaùp coù tính caên coát sau ñaây:

Thöù nhaát: Ñeà cao traùch nhieäm vaø taám loøng cuûa vaên ngheä só tröôùc Toå quoác vaø nhaân daân.

Hôn luùc naøo heát, Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ñaët nieàm tin vaøo taøi naêng saùng taïo cuûa ñoäi nguõ vaên ngheä só tröôùc nhöõng vaán ñeà lôùn lao cuûa Toå quoác vaø nhaân daân. Ñieàu ñoù thoâi thuùc moãi ngöôøi töï boài ñaép tình yeâu Toå quoác, thaép saùng khaùt voïng höôùng tôùi caùi ñeïp, caùi cao thöôïng, goùp söùc tích cöïc xaây ñaép treân lyù töôûng vì moät nöôùc Vieät Nam daân giaøu, nöôùc maïnh, coâng baèng, daân chuû, vaên minh. Muoán ñaït muïc tieâu ñoù, caàn thöïc hieän maáy vaán ñeà cô baûn sau ñaây:

- Tröôùc heát, caùc Hoäi chuyeân ngaønh Trung öông vaø Hoäi vaên hoïc, ngheä thuaät ñòa phöông caàn coù nhöõng bieän phaùp cuï theå, hieäu quaû ñeå taïo ra moâi tröôøng, ñieàu kieän thuaän lôïi nuoâi döôõng khaùt voïng saùng taïo, laøm giaøu voán soáng, thöôøng xuyeân cung caáp nhöõng thoâng tin chính thoáng, baûn chaát veà caùc vaán ñeà noùng boûng cuûa ñaát nöôùc ñeå vaên ngheä só tieáp nhaän, chaét loïc, taùi hieän cuoäc soáng baèng ngheä thuaät sinh ñoäng, haáp daãn.

- Maët khaùc, moãi vaên ngheä só töï trau doài baûn lónh coi khaùt voïng saùng taïo laø muïc ñích cao ñeïp cuûa ngöôøi caàm buùt, khoâng ngöøng tích luõy kieán thöùc nhieàu maët, ñaëc bieät laø kieán thöùc vaên hoùa, gaén boù saâu saùt vôùi ñôøi soáng thöïc tieãn, töï laøm giaøu trí tueä, taøi naêng cuûa mình. Trong ñôøi soáng hieän nay, khi heä thoáng thoâng tin internet phaùt trieån toaøn caàu, vaán ñeà löïa choïn, tieáp nhaän nhöõng thoâng tin ñuùng baûn chaát laø raát quan troïng. Ñieàu ñoù lieân quan ñeán nieàm tin, phöông phaùp tö duy, phöông phaùp saùng taïo taùc phaåm cuûa moãi ngöôøi.

- Ñeå taùc phaåm ñaït ñöôïc giaù trò mong muoán, moãi vaên ngheä só caàn ñeà cao traùch nhieäm coâng daân, traùch nhieäm ngheä só -  chieán só, boài ñaép nieàm tin yeâu cuoäc soáng, tin yeâu con ngöôøi, taïo neân nhöõng rung ñoäng saâu xa, chaân thaønh vaø nhieät huyeát töø traùi tim cuûa ngöôøi saùng taïo.

Thöù hai: Quan taâm hôn nöõa vieäc phaùt hieän, ñaøo taïo, boài döôõng taøi naêng vaên hoïc, ngheä thuaät.

- Nghò quyeát 23 cuûa Boä Chính trò (khoùa X) veà “Tieáp tuïc xaây döïng vaø phaùt trieån vaên hoïc, ngheä thuaät trong thôøi kyø môùi” ñaõ khaúng ñònh: “Taøi naêng vaên hoïc, ngheä thuaät laø voán quyù cuûa xaõ hoäi. Chaêm soùc ñeå taøi naêng phaùt trieån laø traùch nhieäm cuûa toaøn Ñaûng, toaøn daân vaø caùc toå chöùc trong heä thoáng chính trò”. Ñoù laø moät böôùc tieán quan troïng trong tö duy laõnh ñaïo vaên hoïc, ngheä thuaät. Chuùng ta caàn phaûi tieáp tuïc theå cheá hoùa caùc Nghò quyeát; boå sung, hoaøn thieän caùc chính saùch ñoái vôùi trí thöùc, vaên ngheä só, bao goàm caû moät heä thoáng caùc giaûi phaùp ñoàng boä: Ñaøo taïo, boài döôõng, ñaùnh giaù, söû duïng, toân vinh, phaùt huy... Vaán ñeà coøn laïi laø caù nhaân vaên ngheä só seõ phaùt huy taøi naêng cuûa mình nhö theá naøo?...

- Ñeå taøi naêng phaùt trieån laâu beàn, thì chæ coù baûn thaân vaên ngheä só môùi tìm ñöôïc caâu traû lôøi xaùc thöïc nhaát. Do vaäy, moãi ngöôøi caàn töï boài ñaép khaùt voïng, naâng cao tri thöùc vaên hoùa, beàn bæ tích luõy voán soáng, thöôøng xuyeân hoïc hoûi, reøn luyeän qua thöïc tieãn.

- Caùc chuyeân ngaønh töø trung öông ñeán ñòa phöông cuøng vôùi caáp uûy vaø chính quyeàn caùc caáp ñeà cao traùch nhieäm phaùt hieän, chaêm lo boài döôõng taøi naêng, kòp thôøi ñaøo taïo, boài döôõng nhöõng taøi naêng treû thoâng qua nhöõng chuû tröông, chính saùch cuï theå.

Thöù ba: Ñaåy maïnh hoaït ñoäng lyù luaän, pheâ bình

Nhieàu yù kieán ñaõ nhaán maïnh vaán ñeà coát töû cuûa pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät hieän nay laø thieáu tính pheâ bình chuyeân nghieäp trong ñoäi nguõ vieát pheâ bình vaên ngheä; trong khi ñoù, ñoäi nguõ vieát pheâ bình chuyeân nghieäp laïi khoâng ñoàng ñeàu. Caùc tham luaän ñeàu nhaán maïnh yeáu toá caàn coù cuûa ngöôøi laøm pheâ bình chuyeân nghieäp laø: Ñöôïc ñaøo taïo baøi baûn, chính quy trong caùc tröôøng ñaïi hoïc veà khoa hoïc xaõ hoäi, veà ngheä thuaät, hoaëc coù naêng khieáu; coù yù thöùc töï hoïc, töï reøn luyeän vaø theå nghieäm... Ñi lieàn ñoù caàn coù nhaân toá khaùch quan caàn thieát – ñoù laø phaûi xaây döïng moâi tröôøng pheâ bình thaät söï daân chuû, côûi môû, coù vaên hoùa.

- Khaéc phuïc xu höôùng ñeà cao quaù möùc chöùc naêng giaûi trí, coi nheï chöùc naêng giaùo duïc. Nghieân cöùu, choïn loïc, tieáp thu nhöõng noäi dung toát trong moät soá traøo löu lyù luaän nöôùc ngoaøi; uoán naén, pheâ phaùn nhöõng khuynh höôùng giaûi thieâng caùc giaù trò lòch söû, giaù trò vaên hoùa cuûa daân toäc, cuûa caùch maïng.

- Hoäi ñoàng tích cöïc trieån khai thöïc hieän Ñeà aùn khoa hoïc caáp Nhaø nöôùc veà xaây döïng lyù luaän vaên ngheä Vieät Nam nhaèm laøm cô sôû khoa hoïc cho vieäc ñi saâu nghieân cöùu, môû roäng hoaït ñoäng lyù luaän, pheâ bình hieän nay.

Thöù tö: Veà cô cheá, chính saùch.

- Tieáp tuïc hoaøn thieän heä thoáng cô cheá, chính saùch; keát hôïp ñaàu tö Nhaø nöôùc vôùi môû roäng nguoàn löïc töø xaõ hoäi hoùa, taïo moâi tröôøng thuaän lôïi ñeå vaên ngheä só phaùt huy heát naêng löïc caù nhaân vaø kích thích phaùt huy saùng taïo, khôi daäy nhöõng tieàm naêng doài daøo cuûa ñoäi nguõ vaên ngheä só.

- Ñeà cao vai troø quaûn lyù Nhaø nöôùc  trong phaân boå coù troïng taâm, troïng ñieåm nguoàn löïc; thöôøng xuyeân giaùm saùt, kieåm tra vieäc trieån khai thöïc hieän caùc chuû tröông, chính saùch ñaõ ñöôïc Chính phuû pheâ duyeät, nhaát laø vieäc phaân boå nguoàn ñaàu tö kinh phí. Thöïc hieän nghieâm tuùc caùc keát luaän trong Thoâng baùo 173, ngaøy 7.6.2013 veà caùc nhieäm vuï cuï theå cuûa töøng boä, ban, ngaønh ñeå ñöa nhanh Nghò quyeát 23 vaøo cuoäc soáng. Ñaõ ñeán luùc caàn thaønh laäp Vuï (hoaëc Cuïc) vaên hoïc trong Boä Vaên hoùa, Theå thao vaø Du lòch ñeå laøm nhieäm vuï tham möu, ñeà xuaát caùc cô cheá, chính saùch cuï theå, phuø hôïp; ñoàng thôøi thöïc hieän vieäc sô keát, toång keát ñeå boå sung, hoaøn thieän cô cheá, chính saùch...

Thöù naêm: Xaây döïng boä tieâu chí ñaùnh giaù taùc phaåm vaên hoïc, ngheä thuaät.

Hoäi ñoàng lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc, ngheä thuaät Trung öông phoái hôïp vôùi caùc boä, ngaønh coù lieân quan xaây döïng boä tieâu chí veà thaåm ñònh, ñaùnh giaù taùc phaåm. Ñeà nghò caùc thaønh vieân Hoäi ñoàng, caùc nhaø khoa hoïc tieáp tuïc nghieân cöùu, ñeà xuaát yù kieán ñoùng goùp xaây döïng boä tieâu chí naøy nhaèm goùp phaàn ñònh höôùng, thuùc ñaåy saùng taïo vaên hoïc, ngheä thuaät phaùt trieån.

Thöù saùu: Taêng cöôøng phoái hôïp caùc Hoäi chuyeân ngaønh, caùc cô quan höõu quan ñeå môû roäng tuyeân truyeàn, quaûng baù caùc taùc phaåm coù giaù trò cao.

Caùc cô quan chuû quaûn (baùo, ñaøi, nhaø xuaát baûn) taêng cöôøng coâng taùc quaûn lyù, naâng cao chaát löôïng ñoäi nguõ bieân taäp; phoái hôïp chaët cheõ vôùi caùc Hoäi chuyeân ngaønh löïa choïn nhöõng taùc phaåm coù giaù trò cao ñeå taäp trung tuyeân truyeàn thoâng qua caùc chöông trình cuûa caùc ñaøi phaùt thanh, truyeàn hình; caùc trang vaên hoùa, vaên ngheä treân caùc baùo vieát, baùo ñieän töû... Chuù yù löïa choïn xuaát baûn caùc tuyeån taäp vaên hoïc, ngheä thuaät coù noäi dung toát ñeå kòp thôøi ñoäng vieân, khuyeán khích vaên ngheä só saùng taïo nhieàu taùc phaåm coù giaù trò cao vaø quaûng baù roäng.

Caùc Hoäi chuyeân ngaønh Trung öông, caùc Hoäi vaên hoïc, ngheä thuaät ñòa phöông coi troïng vieäc ñaùnh giaù, thaåm ñònh, kòp thôøi coù nhöõng giaûi thöôûng thöôøng xuyeân vaø ñoät xuaát xöùng ñaùng ñoái vôùi vaên ngheä só coù taùc phaåm ñaït giaù trò cao.

Xaây döïng keá hoaïch giao löu, trao ñoåi, hoïc taäp kinh nghieäm nghieân cöùu lyù luaän vaø saùng taïo cuûa vaên ngheä só ôû trong nöôùc vaø quoác teá nhaèm boài ñaép tri thöùc kinh nghieäm ngheà nghieäp, taïo chaát “xuùc taùc” cho nghieân cöùu vaø saùng taïo vaên hoïc, ngheä thuaät phaùt trieån.